Sluiproute voor biomassacentrale

door Kleis Jager, De Telegraaf. 27 February 2024. 

AMSTERDAM – Ambtenaren van demissionair klimaatminister Rob Jetten hielpen energieleverancier Vattenfall aan 395 miljoen euro om een fel omstreden biomassacentrale te bouwen bij Diemen. Terwijl Jetten juist had beloofd geen nieuwe subsidies te geven aan bedrijven die bomen verbranden voor energie.

Uit net onthulde documenten, ingezien door De Telegraaf, blijkt dat rijksambtenaren hier ook mee in hun maag zaten. Het toekennen van de subsidie zal ‘mogelijk nog gedoe op leveren als dit breder bekend wordt’, schrijft een van hen. Naar aanleiding van de nieuwe informatie gaan milieuclubs – Comité Schone Lucht (CSL) en Mobilisation for the Environment (MOB) van serieprocedeerder Johan Vollenbroek – opnieuw in beroep tegen het toekennen van de steun.

De centrale, die stadswarmte zou leveren in Amsterdam en Almere, houdt de gemoederen al jaren bezig. In augustus vorig jaar vernietigde de Raad van State de omgevingsvergunning, een grote klap voor Vattenfall. Er moet eerst onderzoek komen naar de gevolgen voor de omgeving van de stook van grote hoeveelheden pellets – stukjes geperst hout van bomen die afkomstig zijn uit bossen in Noord-Amerika en de Baltische staten. Verbranding van hout en gewassen stoot meer CO2 uit dan steenkool. onder andere ook stikstof en (ultra)fijnstof uit.

De uitspraak was een overwinning voor CSL en MOB. CSL deed in mei 2023een beroep op de Wet Open Overheid (WOO) om te achterhalen of er subsidie was toegekend voor de biomassacentrale, die de grootste van Nederland moest worden. Vattenfall had een toezegging uit 2019, maar de termijn dreigde te vervallen vanwege de bezwaarprocedure die MOB en CSL hadden aangespannen tegen de vergunning. Het voorgevoel van de activisten klopte: het Zweedse bedrijf had in september 2022 een nieuwe aanvraag gedaan. Waarop Jetten 395 miljoen euro toezegde.

Dat laatste was opmerkelijk, omdat Jetten zelf vijf maanden voor de aanvraag van Vattenfall  afstand nam van de houtstook die een steeds slechtere naam kreeg. Nog maar weinig experts menen dat het verbranden van bomen duurzaam is.

De nieuwe aanplant voor verbrande bomen neemt weliswaar weer CO2 op, maar dat duurt lang, dertig tot vijftig jaar. Het principe werkt daarna ook niet zolang de pellets sneller in de oven verdwijnen dan er bomen bijgroeien.

Vandaar dat het kabinet besloot geen nieuwe subsidies meer te geven voor het verwarmen van woningen, gebouwen en kassen. Maar toch keurde de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) waar Jetten verantwoordelijk voor is de aanvraag van Vattenfall bijna een jaar later goed.

Een tweede WOO-verzoek van MOB en CSL onthult nu dat de ambtenaren van de D66-voorman twijfelden of de toekenning wel in orde zou zijn. Dezelfde ambtenaar die zegt bang te zijn voor ‘gedoe’ vraagt een collega waarom Vattenfall eigenlijk in aanmerking zou komen voor steun.

Een ander stelt voor een zinnetje in een bericht voor de minister toe te voegen dat ‘dit soort aanvragen er in de toekomst niet meer doorheen komen’. Deze ambtenaar zegt ‘te willen benoemen dat dit niet de bedoeling was.’

Uit de subsidiestop van Jetten spreekt immers de ondubbelzinnige wens per direct op te houden met het op grote schaal verbranden van hout voor warmtenetten. Het geld moet voortaan naar ‘hoogwaardige toepassingen van biogrondstoffen’ die nog in de kinderschoenen staan, zoals biobeton, groen gas of biobrandstof voor zwaar wegtransport en de lucht- en zeevaart.

In juni 2023 kreeg Jetten Kamervragen over de kwestie. Hij ontkende dat hij een uitzondering had gemaakt voor Vattenfall: alles is volgens de criteria voor duurzaamheidssubsidies afgehandeld. Die criteria maken onderscheid tussen ‘lagetemperatuurwarmte’ en ‘hogetemperatuurwarmte’ dat wil zeggen warmte van minder en meer dan 100 graden. ,,Het gaat om een project voor een stadswarmtenet dat werkt op deze hoge temperaturen’’, aldus Jetten toen.

Een woordvoeder van zijn ministerie benadrukt dat de zaak vooral een kwestie van timing is. ,,Deze subsidies worden afgebouwd. In 2021 was er al geen geld meer beschikbaar voor lagetemperatuurwarmte, in 2023 niet meer voor hogetemperatuurwarmte. Vattenfall was in 2022 op tijd.’’

Toch deugt de toekenning niet, menen specialisten op het gebied van stadswarmte en biomassa die De Telegraaf sprak. ,,Warmte voor gebouwen en woningen is per definitie laagwaardig”, zegt bijvoorbeeld Toon Buiting, adviseur warmtevoorziening gebouwde omgeving. ,,Dat is juist het punt: de bron moet heter zijn dan 100 graden om na veel verlies van warmte onderweg met ongeveer 70 graden aan de gebruiker te leveren.’’

,,Het is heel vreemd’’, zegt Buiting, ,,dat de toekenning zo duidelijk ingaat tegen de wens van de Tweede Kamer en Jetten zelf om niet langer hout te gebruiken om de gebouwde omgeving en de tuinbouw te verwarmen.’’

Voor Fenna Swart, de drijvende kracht achter CSL, is het zonneklaar dat Jettens ambtenaren Vattenfall de deur hadden moeten wijzen. Die gang van zaken is tekenend voor het biomassadossier, zegt zij. ,,Biomassa was jarenlang het paradepaardje van de energietransitie, het is een miljardenbusiness, de politieke en economische belangen zijn enorm. Het gegoochel met de definitie van hoog- en laagwaardige warmte diende uiteindelijk alleen Vattenfall.’’