Fenna Swart, 15 december 2024, Het Parool

Amsterdam vindt dat vuurwerk te veel incidenten veroorzaakt, maar heeft tóch weer een vergunning en subsidie verleend voor de jaarlijkse bomenverbranding in Floradorp. Onbegrijpelijk vindt Fenna Swart, gegeven de impact die de rook heeft – en lang niet alleen voor de directe omgeving.

Het debat rondom het Amsterdamse vuurwerkverbod is een jaarlijks terugkerend fenomeen. Maar het onderwerp staat dit jaar wel heel prominent op de agenda, wat alles te maken heeft met het oordeel van de Amsterdamse driehoek dat het hoge aantal incidenten veroorzaakt door vuurwerk, inmiddels ‘onacceptabel’ is.

Opvallend genoeg heeft de gemeente desondanks besloten om Floradorp in Noord, als enige opnieuw de vergunning en subsidiete verstrekken voor een grote brandstapel waarbij kerstbomen op een grote berg van houtpallets en brandhout de fik in gaan. Maar alles wat fikt – vuurwerk, kampvuur of vuurkorf – het is de rook die giftig is en tot onrust leidt.

Volgens Flora4life, de organisatie achter dit vuur, waren in het verleden brandstapels 30 meter breed en 20 meter hoog, die dagen lang bleven doorbranden. Volgens een bewoner kon er ‘als de wind verkeerd stond’ niet meer geslapen worden. “Het vuur was zo heet dat de gordijnen smolten, en de ramen stonden altijd helemaal bol.” Maar bij dit oudejaarsvuur zou het volgens de organisatie om ‘immaterieel erfgoed’ gaan, dat behouden moet blijven ‘opdat allen vanuit vreugde en samenhorigheid verwarmd mogen worden door onze berg’.

Bewustzijn over houtstook

Een mooie gedachte. In het pleidooi voor een grote brandstapel wordt opgeroepen om mensen uit het dorp ‘van alle rangen, standen en leeftijden’ te laten samenwerken, als bezweringsformule tegen de oudsher bestaande rivaliteit tussen dorpen in de strijd om het grootste vuur. Maar hoewel goed bedoeld, het vervangen van vuurwerk met een grote brandstapel is weinig vreugdevol, laat staan gezellig.

Bewustzijn over de gevolgen van uitstoot van houtstook is er kennelijk nog niet bij iedereen. Of misschien ook wel, maar dat wordt dan toch minimaal terzijde geschoven en ondergeschikt gemaakt aan de beoogde saamhorigheid. Maar terwijl de temperatuur daalt en velen zich wenden tot houtvuur om hun huis te verwarmen (en kosten te dempen), is de impact die verbranding heeft op mens, dier en natuur onvoorstelbaar groot.

We zien het met terugkerende regelmaat. Rook van één enkel vuur kan een hele stad of zelfs provincie platleggen. Uitgebreide monitoring en onderzoek in de afgelopen dertig jaar hebben aangetoond dat rook van houtstook de grootste bijdrage levert aan ultrafijnstofniveaus in het hele land, en in sommige steden zelfs meer dan alle andere uitstootbronnen (transport en industrie) bij elkaar.

Gezondheidseffecten

Bij de op zich begrijpelijke wens voor een ‘verwarmende en vreugdevolle oudejaarsnacht met een grote brandstapel’, zie je al snel een stille, heldere avond voor je met lage temperaturen. Maar ook het ideale decor voor een toenemende vraag naar houtstook en een afnemende, zo niet stagnerende, verspreiding van de rook die hierbij vrijkomt.

Bij een heldere hemel daalt de temperatuur aan de grond waardoor inversie ontstaat (omkering van de normale temperatuurgradiënt). Hierdoor wordt de ventilatie van vervuilde lucht onderdrukt, waardoor deze laag op de grond blijft hangen en zich ophoopt. In dichtbebouwde gebieden en steden wordt dit door beschutting versterkt, waardoor de inversie toeneemt, wat het ontsnappen van vervuilde lucht afremt.

Huisdieren

Zo kunnen funeste gezondheidseffecten ontstaan door blootstelling aan een cocktail van roet, ozon, zwaveldioxide en stikstofmonoxide. Vuur en andere explosieve materialen, waarvan de reacties vonken, vlammen en dampen kunnen produceren, veroorzaken verschillende schade aan mens én dier.

Dit jaarlijkse schouwspel van licht, hitte, geluid en rook is misschien voor mensen leuk, maar voor dieren minder. Zoals iedereen met een huisdier weet, kan juist deze combinatie stress en desoriëntatie bij dieren opwekken. Bij het spelen met vuur, individueel of bij collectieve verbranding van explosieve samenstellingen zoals tijdens oudejaarsnacht, komt dus naast opwinding ook grote angst vrij.

Hiëronymus Bosch

Niet voor niets werd het beeld van brandend vuur eeuwenlang door kerkelijke autoriteiten gebruikt om de gemeenschap in het gareel te houden. Koos Hiëronymus Bosch met zijn schilderij De Hel begin 16de eeuw niet zonder reden voor het moment dat de wereld ten onder gaat. Waar, in het voorportaal van de hel, al het leven wordt overschaduwd door een verpletterende zee van vuur.

Dus niet alleen het licht, de hitte en het geluid leiden tot onrust en beletten een ‘vreugdevol oudejaarsnacht’, ook – en vooral – zijn het de dampen, wasems en toxische smog die je de adem benemen. Spelen met vuur is niet gezellig. Ook niet met oud en nieuw. Het leidt niet zelden, door onverantwoordelijk gedrag, tot gevaarlijke situaties.

Dus ja! Eén keer in het jaar een ‘vreugdevol en gezellige’ oudejaarsnacht. Graag. Proosten in pikkedonker. Bij voorkeur in het schijnsel van een verre sterrenzee. En dus zonder vuur.

Lees het artikel in Het Parool