Wat is biomassa

1.Wat is biomassa?

2.Hout als veelgebruikte soort biomassa

3.Houtverbranding geen hernieuwbare energie

4.Resthout

5. Hoeveelheden houtverbranding in Nederland (kolen- en biomassacentrales, huishoudens)

6.Biomassacentrales in Nederland

7.Fabricage houtpellets en houtsnippers

8.Rapportages over ecologische effecten in winningsgebieden van houtpelletproducenten

9.Subsidies voor biomassaverbranding

10.Uitstoot luchtverontreinigende stoffen bij houtverbranding

11. Certificering houtpellets en houtsnippers

12.BECCS

13. Implementatie REDIII in Nederlandse wetgeving

Wat is biomassa

Biomassa is een verzamelnaam voor plantaardig en dierlijk materiaal dat als grondstof of brandstof wordt gebruikt.  Plantaardige biomassa kan bijvoorbeeld hout zijn, snoeiafval, afval uit de voedingsindustrie of plantaardige olie.  Dierlijke biomassa kan bijvoorbeeld slachtafval zijn. Plantaardige biomassa bevat met name koolstof. De plant of boom heeft deze koolstof door opname van CO2 (koolstofdioxide) tijdens de groei uit de lucht opgenomen. Bij verbranding van biomassa komt deze koolstof weer in de atmosfeer vrij als CO2.
Biomassa kan in verschillende vormen (aggregatietoestanden voorkomen zoals vast (bijvoorbeeld hout), vloeibaar (bijvoorbeeld biotransportbrandstoffen) en gasvormig (bijvoorbeeld biogas geproduceerd door vergisting van groente- fruit- en tuinafval).

Hout als veelgebruikte soort biomassa

Een veel gebruikte soort biomassa is hout. Ook wel aangeduid met de term houtige biomassa. Zo kan hout in de vorm van planken als constructiemateriaal in de bouw worden gebruikt. De koolstof blijft opgeslagen en komt niet vrij in de atmosfeer. Dit noemen we een hoogwaardige toepassing van biomassa.
Daarnaast kan hout voor energie worden verbrand. De koolstof komt bij verbranding direct vrij in de vorm van het broeikasgas CO2. Verbranding van hout wordt daarom ook een laagwaardige toepassing genoemd.

Houtverbranding geen hernieuwbare energie

Door de Europese unie wordt houtverbranding als hernieuwbare energie gedefinieerd (naast wind en zon ed). Ruim 60% van de hernieuwbare energie die in Nederland wordt geproduceerd, komt uit biomassa. Er bestaan echter grote bezwaren tegen het classificeren van hout als hernieuwbare energie. Vele wetenschappers hebben zich tegen deze classificatie geuit. Zij stellen dat houtverbranding de klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit juist versterkt. Zij hebben de volgende bezwaren:
1. De CO2-uitstoot per opgewekte hoeveelheid energie bij houtverbranding is ca 10% hoger dan die van steenkool en tweemaal zo hoog als die bij gasstook.  Door nieuwe aanplant of regeneratie van gekapt bos  (voor zover deze al plaatsvindt) wordt de bij verbranding uitgestoten CO2 pas na 50 tot 100 jaar weer vastgelegd. Dit weer vastleggen van de uitgestoten CO2 noemen we het inlossen van de CO2-schuld. Dit inlossen duurt ongeveer 50 tot 100 jaar. Dit past niet in de tijdspanne die voor de klimaatdoelen zijn gesteld: 55% CO2 reductie in 2030 en klimaatneutraal in 2050. Daarom kan houtverbranding niet als hernieuwbare energie worden gedefinieerd.
2. De houtwinning voor houtpellets voor energieopwekking vindt plaats door middel van systematische industriële boskap. Als er herplant plaatsvindt, gebeurt dat in de vorm van monocultures (boomplantages). Dat betekent een groot verlies aan biodiversiteit en verlies aan bodemkoolstof. Ook dit is niet als hernieuwbaar te classificeren.

Resthout

Resthout kan ontstaan bij het kappen van bomen of het zagen van stamhout tot planken. Resthout bij kap dient achter te blijven is het bos. Dode takken zijn essentieel voor de biodiversiteit in het bos. Resthout van zagerijen dient zoveel mogelijk hoogwaardig te worden ingezet bijvoorbeeld voor de productie van spaanplaat.
Verbranding van resthout stoot ook meer CO2 dan kolen uit. Houtpelletbedrijven als Drax en Enviva (beide in VS) en Granuul Invest (Baltische Staten) stellen dat zij alleen resthout gebruiken. Echter zij gebruiken hele bomen die door systematische kaalkap worden geoogst. Subsidie zorgt er voor dat de verwerking tot houtpellets voor verbranding economisch rendabel is.

Hoeveelheden houtverbranding in Nederland (kolen- en biomassacentrales, huishoudens)

Nederland verbrandt nu jaarlijks ca 6 miljoen ton hout. De CO2 uitstoot daarvan bedraagt ca 12 Mton/j. Dat is ca 7% van de jaarlijkse CO2-uitstoot in Nederland .
De jaarlijkse verbranding van 6 miljoen ton kan als volgt worden onderverdeeld:
1. ca 3.5 miljoen ton geimporteerde houtpellets per jaar voor bijstook in kolencentrales. Dat komt overeen met de jaarlijkse kaalkap aan bos van ongeveer 10% van het oppervlak van het Nederlandse bos. De kolencentrales Amer en Eemshaven van energie RWE zijn goed voor resp. 1.7 en 0.8 miljoen ton houtpellets per jaar.
b. ca 1.5 miljoen ton houtsnippers per jaar uit Nederland voor de verbranding in biomassacentrales.
c. ca 1 miljoen ton hout per jaar verbrand in particuliere huishoudens, in houtkachels en open haarden.

Biomassacentrales in Nederland

In Nederland bevinden zich ongeveer 200 biomassacentrales die hout voor energieopwekking verbranden. Deze biomassacentrales variëren in capaciteit van 0.5 megawatt tot meer dan 50 megawatt. Een deel van de biomassacentrales staat op bedrijventerreinen, een ander deel vlakbij of pal in woonwijken. Met name de laatste groep van biomassacentrales levert veel maatschappelijk protest op omdat het probleem van biomassaverbranding voor burgers heel dichtbij komt. Er zijn een aantal voorbeelden van biomassacentrales die veel maatschappelijke onrust en protest opleveren of hebben opgeleverd. Deze halen of hebben vaak het nieuws gehaald. Een aantal geplande biomassacentrales zijn door maatschappelijk protest en door juridische procedures niet gerealiseerd.
Enkele voorbeelden van biomassacentrales waarbij het maatschappelijk protest en juridische procedures uitgebreid de media hebben gehaald, zijn onder meer:
– de geplande biomassacentrale Diemen van energiebedrijf Vattenfall;
– biomassacentrale AEB (Amsterdam);
– drie biomassacentrales van Warmtebedrijf Ede;
– biomassacentrales van Warmtebedrijf Amersfoort;
– biomassacentrale Eneco Utrecht.
– biomassacentrale Zwolle;
– biomassacentrale Veolia Arnhem;
– biomassacentrale Purmerend;
– biomassacentrales in provincie Groningen.

Fabricage houtpellets en houtsnippers

Houtpellets worden gemaakt door bomen te vermalen tot houtstof, het houtstof te drogen en vervolgens tot houtpellets te persen. Door de droging bevatten houtpellets maximaal slechts 10 procent vocht. Ze zijn lichter van gewicht wat voordelig is bij (overzees) transport over lange afstand.
Houtsnippers zijn versnipperde (geshredderde) bomen die verder niet gedroogd worden. Houtsnippers bevatten ongeveer 30 tot 50% vocht. Houtsnippers worden geproduceerd voor biomassacentrales die op niet al te lange afstand zijn gesitueerd (50 tot 150 km).
Zie hier video’s hoe houtpellets en houtsnippers worden gemaakt:
– productie houtpellets bij Biosyl in Frankrijk.
– productie houtpellets bij Ecopower in Ham (België). Houtpellets uit stamhout.
– productie van houtsnippers bij Van den Broek in Lienden (Nederland).

Rapportages over ecologische effecten in winningsgebieden van houtpelletproducenten

Houtpellets voor de Nederlandse kolencentrales komen onder meer uit het zuid-oosten van de VS en de Baltische staten. ’s Werelds grootste houtpelletproducenten zijn Enviva (VS), Drax (VS/ Canada) en Granuul Invest (Baltische Staten). Deze producenten leveren ook houtpellets aan Nederlandse kolencentrales. Diverse bosbeschermingsorganisaties hebben uitgebreide rapportages over de natuurschade die de houtwinning veroorzaakt, opgesteld. Hieronder staan een aantal rapportages over de houtwinningsgebieden.

a. Houtwinning tbv houtpellets in zuid-oosten van VS (Enviva en Drax):
1. SELC: The truth about woody biomass, energy & wildlife. Januari 2018.
https://www.southernenvironment.org/wp-content/uploads/legacy/words_docs/Biomass_Biodiversity_white_paper.pdf
2. SELC, 28 maart 2022: New study confirms harmful impacts of biomass industry. Satellite images show link between wood pellet demand and increased hardwood forest harvesting. https://www.southernenvironment.org/news/new-study-confirms-harmful-impacts-of-biomass/
https://www.southernenvironment.org/resource/pellet-mill-violations-in-the-south/
3. NRDC, Dogwood Alliance, SELC: Wereldmarkt voor biomassa-energie vernietigt bossen VS (2021): https://www.nrdc.org/sites/default/files/global-markets-biomass-energy-devastating-us-forests-202209.pdf .
4. EenVandaag (2022): https://eenvandaag.avrotros.nl/item/om-onze-klimaatdoelen-te-halen-wordt-in-de-vs-het-landschap-volledig-verwoest/

b. Houtwinning tbv houtpellets door Drax in British Colombia, Canada
1. Documentaire BBC (oktober 2022):  https://www.bbc.com/news/science-environment-63089348
https://www.nationalobserver.com/2024/03/13/news/bc-precious-old-growth-giants-still-being-logged-burned-electricity
2. Fifth Estate (oktober 2022): https://www.youtube.com/watch?v=5lAlqhyaMQQ&list=RDCMUCa-
bX3gZC3YnCThlGM5d38Q&start_radio=1&ab_channel=TheFifthEstate
3. Stand Earth: https://www.stand.earth/latest/forest-conservation/forest-biomass-beyond-burning/bbc-and-cbc-expose-canada-subsidy-scheme

c. Rapportage kaalkap Roemenië: Europa offert zijn oude bossen op voor energie
Environmental Investigation Agency (EIA), 8 september 2022:
https://us.eia.org/report/the-eus-renewable-energy-policies-driving-the-logging-and-burning-of-europes-protected-forests/.
New York Times: https://www.nytimes.com/interactive/2022/09/07/world/europe/eu-logging-wood-pellets.html

d. Houtwinning Baltische Staten
Zie oa rapport Somo. https://www.somo.nl/wood-pellet-damage/ .

Subsidies voor biomassaverbranding

Om biomassaverbranding rendabel te krijgen wordt er exploitatiesubsidie door de landelijke overheid verstrekt.
De Nederlandse kolencentrales krijgen voor de periode 2019-2017 in totaal 3.5 miljard euro subsidie voor de bijstook van 3.5 miljoen ton houtpellets. Het is volgt over de vier kolencentrales verdeeld:
1. RWE Amercentrale € 1.7 miljard voor bijstook van 1.7 miljoen ton houtpellets per jaar (2019-2027);
2. RWE Eemshaven € 0.8 miljard voor bijstook van 0.8 miljoen ton houtpellets per jaar (2019-2027);
3. Uniper Rotterdam € 0.6 miljard voor bijstook van 0.6 miljoen ton houtpellets per jaar (2019-2027);
4. Onyx Rotterdam € 0.3 miljard voor bijstook van 0.3 miljoen ton houtpellets per jaar (2019-2027).
Aan biomassacentrales worden exploitatiesubsidies voor een periode van 12 jaar verstrekt. Het budget bedraagt € 5.2 miljard.  Op 22 april 2022 heeft de regering de subsidie voor lagetemperatuurwarmte (warmtenetten en kastuinbouw) stopgezet. De Tweede Kamer had al eerder een tijdelijke stop voor biomassasubsidie ingesteld. Voor warmtenetten en kastuinbouw zijn reeds alternatieven beschikbaar zoals bodemwarmte en aquathermie. Deze alternatieven zullen extra worden ondersteund bij de opschaling.

Subsidie voor de bijstook van jaarlijks 3.5 miljoen ton houtige biomassa in kolencentrales loopt van 2019 tot 2027. Reeds in 2016 drong de Tweede Kamer via een motie aan op het stoppen van subsidie van bijstook van biomassa in de Tweede Kamer. Minister Kamp wilde destijds de motie niet uitvoeren.
De Eerste Kamer heeft op 12 november 2019 een motie aangenomen van senator Koffeman (PvdD) die de regering verzoekt alle voorgenomen subsidies voor hout-bijstook in kolencentrales op zo kort mogelijke termijn stop te zetten. Bestaande subsidiebeschikkingen worden daarentegen ‘uitgezeten’.

Uitstoot luchtverontreinigende stoffen bij houtverbranding

Bij biomassaverbranding komen luchtverontreinigende stoffen vrij. Een deel daarvan wordt door luchtfilters afgevangen.
Bij bijstook van houtpellets in kolencentrales speelt onder meer de uitstoot van fijnstof en NOx. De  de uitstoot van fijnstof is ongeveer even hoog als bij kolen. De stikstofuitstoot stijgt bij overschakeling van kolen naar houtpellets licht volgens het rapport van DNV-GL over de uitstoot bij de inzet van biomassa (dd 16 september 2019). Bij biomassacentrales vindt er ook een restuitstoot van onder meer fijnstof en NOx plaats.
Het RIVM stelt dat om de luchtkwaliteitsdoelen van de wereldgezondheidsorganisatie WHO in 2030 te halen ingrijpende maatregelen nodig zijn. Een halvering van de uitstoot van de industrie, reductie van de veestapel en een verbod op houtstook zijn nodig.

De uitstoot van luchtverontreinigende stoffen bij openhaarden en houtkachels is per verstookte hoeveelheid hout het hoogst. De uitstootnormen zijn hier het minst streng. In 2020 zorgde houtstook voor ruim een kwart van de fijnstof (PM2,5) in Nederland. De rook van een houtvuur bevat schadelijke stoffen, zoals fijnstof, kankerverwekkende koolwaterstoffen (PAK’s) en koolmonoxide. Dat zorgt voor ongezonde lucht, niet alleen buiten maar ook binnenshuis.
De afgelopen 30 jaar zijn andere bronnen van fijnstof zoals verkeer en industrie sneller gedaald dan de emissie door houtverbranding door particulieren. Houtpelletkachels stoten weliswaar minder luchtverontreinigende stoffen uit maar de milieuwinst wordt ingehaald door de groei van het aantal nieuwe houtpelletkachels.

Uit onderzoek blijkt dat rondom houtpelletfabrieken in de VS de luchtkwaliteit beduidend slechter is dan in andere gebieden. Luchtemissies van houtpelletfabrieken en biomassacentrales in de VS zijn per eenheid energie gemiddeld tot ca 3 keer hoger dan die van fabrieken die niet met biomassa als brandstof werken. Veel houtpelletfabrieken in de VS overtreden de wettelijke regels met betrekking tot de maximale uitstoot van luchtverontreinigende stoffen.

Certificering houtpellets en houtsnippers

Diverse studies gaan in op de tekortkomingen van certificering van houtpellets en houtsnippers. Vanwege de groeiende bezorgdheid van vooraanstaande wetenschappers over de impact van het kappen bossen voor biomassa op bosecosystemen en koolstofemissies, heeft de biomassa-industrie in 2013 het SBP (Sustainable Biomass Program) haar eigen certificering opgesteld. Het programma is ontworpen als een internationaal certificeringsprogramma om zekerheid te bieden over de herkomst van houtpellets, koolstofniveaus en bosbescherming. SBP-certificering is echter niet onafhankelijk en heeft niet het vermogen om de impact van de biomassa-industrie op het klimaat, bosecosystemen en lokale gemeenschappen op geloofwaardige wijze te evalueren. Het certificeringsschema SBP wordt gedomineerd door degenen binnen de biomassa-industrie die er een gevestigd belang bij hebben om hun houtkappraktijken ecologisch duurzaam te laten lijken en hun brandstof “koolstofneutraal” te maken. In tegenstelling tot andere certificeringsprogramma’s van andere sectoren, mist het SBP-schema adequate onafhankelijke audits en verificatie, waardoor producenten van biomassa hun eigen risicobeoordelingen moeten uitvoeren en hun eigen verificateurs en gegevensbronnen kiezen, ondanks de duidelijke belangenverstrengeling.

Andere belangrijke bevindingen zijn:

* SBP-certificering vereist geen berekening van emissies aan de schoorsteen wanneer biomassa wordt verbrand. Daardoor wordt biomassa als “koolstofneutraal” geclassificeerd, vergelijkbaar met echt schone energietechnologieën zoals wind- en zonne-energie. Wetenschappelijke studies hebben echter geconcludeerd dat het verbranden van biomassa voor energie – met name hele bomen en ander hout met een grote diameter – de koolstofemissies gedurende tientallen jaren verhoogt in vergelijking met steenkool en andere fossiele brandstoffen.
* SBP-certificering negeert ook verschillende cruciale aspecten voor boskoolstofboekhouding, waardoor beoordelingen kunnen worden uitgevoerd met een fundamenteel gebrek aan objectiviteit, consistentie en verband met het beheer van daadwerkelijke bronbossen.
* SBP-certificering mist concrete, prestatiegerichte drempels en beschermingen en biedt dus weinig zekerheid met betrekking tot milieu- of sociale bescherming in bronbossen.

Houtpellets uit FSC- of PEFC gecertificeerde bossen voldoen automatisch aan SBP-certificering.

BECCS

Per 2030 wordt de Wet ‘Verbod op kolen’ in geheel Europa van kracht. Kolencentrales mogen dan geen kolen meer verbranden. Een aantal kolencentrales wil volledig overschakelen op houtpellets als brandstof in combinatie met CO2-afvang en -opslag. Dit wordt aangeduid met de afkorting BECCS, bioenergy met carboncapture and storage.  ’s Werelds grootste biomassacentrale Drax (VK) verbrandt ongeveer jaarlijks 7 miljoen ton houtpellets en heeft plannen om CO2 af te vangen en op te slaan. Ook het energiebedrijf RWE wil haar twee Nederlandse kolencentrales Eemshaven (provincie Groningen; kolenstop per 1 januari 2030) en Amer (Noord-Brabant; kolenstop per 1 januari 2025) omvormen tot BECCS.
BECCS heeft een aantal zeer grote bezwaren:
1. Het is een onbewezen en peperdure techniek.
2. De claim dat de techniek CO2-negatief is, is onjuist. Biomassaverbranding is niet CO2-neutraal aangezien:
(a) er sprake is van een CO2-schuld van 50 tot 100 jaar waarna pas de uitgestoten CO2 weer is vastgelegd door nieuwe aanplant of bosregeneratie (als die überhaupt plaats vindt);
(b) er in de gehele keten vele CO2-emissies zijn die ten onrechte niet worden meegeteld en afgevangen. Zoals de CO2 bij de kaalkap (bodemoxydatie), productie van houtpellets, overzees transport en de energie nodig voor afvang en opslag van CO2.
3. Bij het vervangen van de brandstof in kolencentrales van kolen door houtpellets gaat het om zeer grote hoeveelheden te verbranden houtpellets. De twee RWE-kolencentrales vragen jaarlijks om 7.5 miljoen ton houtpellets. De dubbele hoeveelheid houtpellets die op dit moment in Nederlandse kolencentrales worden verbrand. Het komt neer op een kaalkap van jaarlijks 20% van het Nederlandse bos.

Implementatie REDIII in Nederlandse wetgeving

Verdubbeling percentage hernieuwbare energie in 2030
Op 10 oktober 2023 is de Europese Richtlijn hernieuwbare energie (REDIII) aangenomen. Doelstelling van de REDIII is een verdubbeling van het percentage hernieuwbare energie in een periode van 8 jaar tijd, namelijk van 2022 (percentage 22.5%) tot 2030 (doelstelling 42,5%). Met deze ambitieuze doelstelling zal de toepassing van biomassaverbranding naar verwachting toenemen. Bosbeschermingsorganisaties zijn van mening dat dit juist dient te worden voorkomen, en dat de doelstelling alleen door échte hernieuwbare energie dient te worden gehaald.

Implementatieperiode van 18 maanden
De RED III is een richtlijn van de Europese Unie. Dat betekent dat de inhoud van de richtlijn moet worden omgezet naar nationaal recht. Een deel van de bepalingen heeft meer een beleidsmatig karakter, maar sommige elementen zullen tot een wetswijziging moeten leiden. De RED III moet binnen 18 maanden na inwerkingtreding zijn geïmplementeerd door de lidstaten in hun nationale wetgeving. Deze termijn begint te lopen vanaf de twintigste dag na de datum van publicatie van de RED III. Op 31 oktober 2023 is de REDIII in het EU-Publicatieblad gepubliceerd. Dat betekent dat de REDIII medio mei 2025 dient te zijn geïmplementeerd.
De RED III bevat echter ook afwijkende deadlines voor specifieke bepalingen.

Handleiding omzetting REDIII naar nationale wetgeving met verdergaande doelstelling
Comité Schone Lucht, de Europese bosbeschermingsorganisatie FERN en Client Earth hebben gezamenlijk een Nederlands talige handleiding ‘Verstandiger met Hout’ voor de implementatie naar de Nederlandse wetgeving opgesteld.   De Nederlands talige versie bevat aanbevelingen voor de Nederlandse situatie. De lidstaten hebben de kans om de nadelen van de zwakke REDIII bij de omzetting naar het nationale recht ongedaan te maken. Lidstaten beschikken over een aanzienlijke flexibiliteit om verder te gaan dan de beperkte duurzaamheidsgaranties voor houtachtige biomassa die door de EU zijn vastgesteld. De handleiding voor de omzetting identificeert de wettelijke vereisten van RED III ten aanzien van biomassaverbranding, beschrijft de manoeuvreerruimte en kansen van de lidstaten voor verbetering en stelt manieren voor om bossen, het klimaat, de volksgezondheid en andere houtgebruikende industrieën beter te beschermen tegen het biomassabeleid van de EU.